Sarmaşık (Hedera) Bitkisinin Genel Özellikleri
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Plantae
Şube: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Apiales
Familya: Araliaceae
Botanik adı: Hedera
Türkçe adı: Sarmaşık
Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya’da doğal olarak yetişen 5 türü vardır. Ülkemizde de doğal olarak yetişen türleri bulunur. Tırmanıcı ve yerde sürünücü bitkilerdir. Havai kökleri ile tırmanırlar. Sadece bir türü tırmanıcı değildir.
3.1.JPG)
Fotoğraf 1: Hedera bitkisinin genel görünüşü
Her dem yeşil bitkilerdir. Yaprakları sarmal dizilmiş ve dilimlidir. Meyveleri siyah renkli, salkım şeklinde ve içerisinde 3–5 tohum bulunur.
Sarmaşık (Hedera) Üretimi
Üretimleri çelikle olur. Çelikler senenin değişik zamanlarında alınarak köklendirilirler. Ekim-Kasım aylarında hazırlanan çelikler herhangi bir köklenme hormonu ile muamele edilmeden yastıklarda kolayca köklendirilirler. Köklenen çelikler nisan ayında yerlerinden sökülebilirler.
Temmuz ayında 7,5–10 cm uzunluğunda yarı odunsu olarak hazırlanan çelikler sıcak yastıklara dikilirler. Sıcak yastıklara dikildikten sonra üzerleri ayrıca bir naylon ile örtülür.
Bu hazırlanan çeliklere de hormon uygulamaya gerek yoktur. Dikimden yaklaşık 6 hafta sonra köklenen çelikler sökülerek saksılara dikilir. Bu sistemde alttan ısıtma uygulanırsa köklenme daha çabuk olur.
Haziran-temmuz aylarında alınan çeliklerin alçak tünellerde veya üzeri naylonla örtülerek soğuk yastıklarda da köklendirilmesi mümkündür.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisini Ekolojik İstekleri
Dağlık bölgelerden ovalara kadar yayılış gösterir. Toprak isteği bakımından seçici değildirler. Alkalik ve nemli topraklarda yetişirler. Ilıman deniz iklimlerini sever, genellikle meşe ve kayın ormanlarında yer alırlar. Gölgeyi sever, donlara dayanırlar. Donlardan zarar görmeleri hâlinde bu zararı atlatabilirler.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisinin Peyzajda Kullanımı
Kent iklimine ve endüstriyel yörelere dayanıklıdır. Evlerin ve bahçelerin bezenmesinde ve hatta toprak yüzeyinin örtülmesinde kullanılır.
Her dem yeşil bitkilerdir. Yaprakları sarmal dizilmiş ve dilimlidir. Meyveleri siyah renkli, salkım şeklinde ve içerisinde 3–5 tohum bulunur.
Sarmaşık (Hedera) Üretimi
Üretimleri çelikle olur. Çelikler senenin değişik zamanlarında alınarak köklendirilirler. Ekim-Kasım aylarında hazırlanan çelikler herhangi bir köklenme hormonu ile muamele edilmeden yastıklarda kolayca köklendirilirler. Köklenen çelikler nisan ayında yerlerinden sökülebilirler.
Temmuz ayında 7,5–10 cm uzunluğunda yarı odunsu olarak hazırlanan çelikler sıcak yastıklara dikilirler. Sıcak yastıklara dikildikten sonra üzerleri ayrıca bir naylon ile örtülür.
Bu hazırlanan çeliklere de hormon uygulamaya gerek yoktur. Dikimden yaklaşık 6 hafta sonra köklenen çelikler sökülerek saksılara dikilir. Bu sistemde alttan ısıtma uygulanırsa köklenme daha çabuk olur.
Haziran-temmuz aylarında alınan çeliklerin alçak tünellerde veya üzeri naylonla örtülerek soğuk yastıklarda da köklendirilmesi mümkündür.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisini Ekolojik İstekleri
Dağlık bölgelerden ovalara kadar yayılış gösterir. Toprak isteği bakımından seçici değildirler. Alkalik ve nemli topraklarda yetişirler. Ilıman deniz iklimlerini sever, genellikle meşe ve kayın ormanlarında yer alırlar. Gölgeyi sever, donlara dayanırlar. Donlardan zarar görmeleri hâlinde bu zararı atlatabilirler.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisinin Peyzajda Kullanımı
Kent iklimine ve endüstriyel yörelere dayanıklıdır. Evlerin ve bahçelerin bezenmesinde ve hatta toprak yüzeyinin örtülmesinde kullanılır.
3.2.JPG)
Fotoğraf : Hedera bitkisinin peyzajda kullanımı
İç mekân ve kaplarda yetiştirilmeleri hâlinde aydınlık veya günde 12 saat ışıklandırılmış serin mekânlarda iyi gelişme gösterir. Duvarları sardırmak için duvar diplerine 50–100 cm aralıklarla dikilmeleri yeterlidir. Kaplara yeni dikilenler ilk altı ayda gübrelenmemelidir.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisinin Önemli Türleri
Hedera helix ( adi orman sarmaşığı ): Sürekli yeşil kalan yaprakları derimsi, almaç dizilişli ve 5–10 cm uzunluğundadır. Genç yapraklar 3–5 loplu, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü sarımsı yeşil veya solgun yeşil renkli ve beyaz damarlıdır. Yaşlı yapraklar ise lopsuzdur. Meyveler 8–10 mm çapında, yuvarlak, üzümsü meyve durumundadır. Ekimkasım ayında açan çiçekler hermafrodit durumundadır. Çiçekler yeşilimsi sarı renkli, yarım daire şeklinde, şemsiye kuruluşunda ve salkım görünüşünde toplanmıştır. Çiçekler dikkat çekici değildir.
İyi drenajlı, zengin veya organik maddelerle zenginleştirilmiş nötr ya da hafif alkali topraklarda iyi gelişme gösterir. Ilıman, nemli ve serin yerlerden hoşlanır. Kuraklıktan hoşlanmaz. Soğuk şartlara dayanıklıdır. Şiddetli donlardan zarar görse de bunları atlatır. Küçük havai kökleri ile tırmanır. Önceleri yavaş, sonra hızlı büyür. 30 m kadar tırmanabilir.
3.3.JPG)
3.3-2.JPG)
3.3-3.JPG)
Fotoğraf : Hedera helix (yaprak, meyve ve çiçek yapısı)
Tohum ve çelikle üretilir. Yeni toplanan tohumlar ilkbaharda soğuk kasalara hemen ekilir. 4 hafta katlamada tutulursa çimlenme daha da artar. Temmuz-ağustos ayında yarı odun çeliklerle serada gölgeli bir yerde, odun çelikleri ile kasım ayında serada ve ilkbaharda yumuşak çeliklerle ve daldırma ile üretilir. Birçok kültür formu elde edilmiştir. Özellikle alacalı formda olanlar en fazla yetiştirilenlerdir.
H. helix ‘Aurea variegeta’ yaprakları sarı renklidir.
H. helix ‘Chicago’ büyük yapraklıdır.
H. helix, ‘ Chicago variegata’ büyük yapraklı ve kenarları krem renginde alacalıdır.
H. helix, ‘Conglomerata’ küçük yapraklıdır ve yavaş büyür.
H. helix, ‘Jubilee’ yaprakları küçüktür ve ortası sarı alacalıdır.
Hedera canariensis: Yaprakları büyük ve üçgenimsi biçimli, loblu, 15 cm uzunluğunda 7,5 cm genişliğindedir. Yaprakların ortası koyu yeşil, kenarları sarı renklidir.
Kışın 13 0C’ye kadar tolerans gösterir. Fakat daha fazla sıcakları tercih eder. İlkbaharda genç
sürgünleri ve alttaki yaprakları uzaklaştırmak doğru olmaz.
3.4.JPG)
Fotoğraf Hedera canariensis (genel görünüşü)
Fazla sulama yaprakların sararmasına ve dökülmesine neden olur. 3 yılda bir saksı
değiştirilmelidir. 2. ve 3. yılda gübreleme işi tekrarlanmalıdır.
Hedera colchica; Hızlı büyüyen bir çeşittir. 2–3 yılda 1–1,5 m ( yılda 10 cm ) boylanır ancak tırmanmaz. Hep yeşil yaprakları 15 cm uzunluğunda oval, loblu, hafif dişlidir. Erken meyve tutar, meyveleri siyah renklidir.
3.5.JPG)
Fotoğraf : Hedera colchica (genel görünüşü)
Güneşli, gölge ve rüzgâra karşı korunaklı yerlerde iyi yetişir. Taze humuslu ve kireçli toprakları tercih eder. Soliter veya grup halinde kullanılır.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisinde Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Önemli hastalıkları ödem, bakteriyel yaprak lekesi, kök çürüklüğü ve küllenme, zararlıları ise kırmızı örümcekler ve yaprak bitleridir.
İç mekân ve kaplarda yetiştirilmeleri hâlinde aydınlık veya günde 12 saat ışıklandırılmış serin mekânlarda iyi gelişme gösterir. Duvarları sardırmak için duvar diplerine 50–100 cm aralıklarla dikilmeleri yeterlidir. Kaplara yeni dikilenler ilk altı ayda gübrelenmemelidir.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisinin Önemli Türleri
Hedera helix ( adi orman sarmaşığı ): Sürekli yeşil kalan yaprakları derimsi, almaç dizilişli ve 5–10 cm uzunluğundadır. Genç yapraklar 3–5 loplu, üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü sarımsı yeşil veya solgun yeşil renkli ve beyaz damarlıdır. Yaşlı yapraklar ise lopsuzdur. Meyveler 8–10 mm çapında, yuvarlak, üzümsü meyve durumundadır. Ekimkasım ayında açan çiçekler hermafrodit durumundadır. Çiçekler yeşilimsi sarı renkli, yarım daire şeklinde, şemsiye kuruluşunda ve salkım görünüşünde toplanmıştır. Çiçekler dikkat çekici değildir.
İyi drenajlı, zengin veya organik maddelerle zenginleştirilmiş nötr ya da hafif alkali topraklarda iyi gelişme gösterir. Ilıman, nemli ve serin yerlerden hoşlanır. Kuraklıktan hoşlanmaz. Soğuk şartlara dayanıklıdır. Şiddetli donlardan zarar görse de bunları atlatır. Küçük havai kökleri ile tırmanır. Önceleri yavaş, sonra hızlı büyür. 30 m kadar tırmanabilir.
3.3.JPG)
3.3-2.JPG)
3.3-3.JPG)
Fotoğraf : Hedera helix (yaprak, meyve ve çiçek yapısı)
Tohum ve çelikle üretilir. Yeni toplanan tohumlar ilkbaharda soğuk kasalara hemen ekilir. 4 hafta katlamada tutulursa çimlenme daha da artar. Temmuz-ağustos ayında yarı odun çeliklerle serada gölgeli bir yerde, odun çelikleri ile kasım ayında serada ve ilkbaharda yumuşak çeliklerle ve daldırma ile üretilir. Birçok kültür formu elde edilmiştir. Özellikle alacalı formda olanlar en fazla yetiştirilenlerdir.
H. helix ‘Aurea variegeta’ yaprakları sarı renklidir.
H. helix ‘Chicago’ büyük yapraklıdır.
H. helix, ‘ Chicago variegata’ büyük yapraklı ve kenarları krem renginde alacalıdır.
H. helix, ‘Conglomerata’ küçük yapraklıdır ve yavaş büyür.
H. helix, ‘Jubilee’ yaprakları küçüktür ve ortası sarı alacalıdır.
Hedera canariensis: Yaprakları büyük ve üçgenimsi biçimli, loblu, 15 cm uzunluğunda 7,5 cm genişliğindedir. Yaprakların ortası koyu yeşil, kenarları sarı renklidir.
Kışın 13 0C’ye kadar tolerans gösterir. Fakat daha fazla sıcakları tercih eder. İlkbaharda genç
sürgünleri ve alttaki yaprakları uzaklaştırmak doğru olmaz.
3.4.JPG)
Fotoğraf Hedera canariensis (genel görünüşü)
Fazla sulama yaprakların sararmasına ve dökülmesine neden olur. 3 yılda bir saksı
değiştirilmelidir. 2. ve 3. yılda gübreleme işi tekrarlanmalıdır.
Hedera colchica; Hızlı büyüyen bir çeşittir. 2–3 yılda 1–1,5 m ( yılda 10 cm ) boylanır ancak tırmanmaz. Hep yeşil yaprakları 15 cm uzunluğunda oval, loblu, hafif dişlidir. Erken meyve tutar, meyveleri siyah renklidir.
3.5.JPG)
Fotoğraf : Hedera colchica (genel görünüşü)
Güneşli, gölge ve rüzgâra karşı korunaklı yerlerde iyi yetişir. Taze humuslu ve kireçli toprakları tercih eder. Soliter veya grup halinde kullanılır.
Sarmaşık (Hedera) Bitkisinde Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Önemli hastalıkları ödem, bakteriyel yaprak lekesi, kök çürüklüğü ve küllenme, zararlıları ise kırmızı örümcekler ve yaprak bitleridir.