1. Genel Özellikleri
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Plantea
Şube: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Dipsacales
Familya: Caprifoliaceae
Botanik Adı: Viburnum
Türkçe Adı: Kartopu
Her dem yeşil veya yazın yeşil çalı formundaki bitkilerdir. Yaprakları karşılıklı dizilmiş, kenarları dişli veya dilimlidir.
Resim 1: Viburnum bitkisinin genel görünüşü
Çiçekleri yuvarlak, şemsiye biçiminde, meyveleri siyah, sarı, kırmızı renkli ve üzümsü meyve durumundadır.
Çiçekleri yuvarlak, şemsiye biçiminde, meyveleri siyah, sarı, kırmızı renkli ve üzümsü meyve durumundadır.
2. Viburnum ( Kartopu) Üretimi
Üretilmelerinde tohum ve çelikle üretim yöntemleri kullanılır. Tohumların çimlenmesi yavaştır. Bunun için tohumlar tam olgunlaşmadan toplanıp hemen ekilir. Tam olgunlaşan tohumlar ekilirse çimlenme 18 ayda gerçekleşir. Üretim yöntemleri her dem yeşil türlerle, yazın yeşil türler arasında farklılık gösterir.
Bazen bu türlerin içinde bile üretim farklılıkları görülür. Bu nedenle ülkemizde en çok tanınan V. opolus ve V. tinus’ un üretimlerinden bahsedeceğiz.
V. opulus mayıs ayında hazırlanan yumuşak çeliklerle sisleme altında köklendirilir. Çelikler köklendikten sonra kışı geçirmek üzere soğuk yastıklara alınır ve ilkbaharda açık araziye dikilir.
V. tinus değişik zamanlarda alınan çeliklerle üretilir. Haziran ayında o yıl ki sürgünlerden 6-7,5 cm uzunluğunda hazırlanan çeliklerin diplerine yara açılarak % 8’ lik toz IBA ile muamele edilir ve soğuk yastıklara dikilir. Dikimden yaklaşık 2 hafta sonra % 90 ve üzerinde köklenme görülür. Köklenen çelikler ekim ayına kadar pişkinleşirler ve 25x25 cm mesafelerle açık araziye şaşırtılır. Bu dönemde alınan çelikler ayrıca alçak tünellerde de köklendirilebilir. Ancak bunlara yaralama yapmaya gerek yoktur. Bu yöntemde köklenme oranı % 70 civarındadır.
Diğer bir yöntem ise eylül ayında 12,5 cm uzunluğunda hazırlanan yarı odunsu çelikler % 8’ lik toz IBA ile muamele edilerek 2 kısım peat ve 1 kısım kum karışımı ile soğuk yastıklara dikilir. Çelikler üzerinde çiçek gözü varsa koparılır. Nisan ayında % 85–95 oranında köklenme elde edilir. Köklenen çelikler açık araziye 25x25 cm mesafelerle şaşırtılarak geliştirilir.
3. Ekolojik İstekleri
Türler arasında ekolojik istekleri arasında da farklılıklar görülür. Her türün istekleri ayrıca verilecektir.
4. Peyzajda Kullanımı
Kirli hava şartlarına dayanıklıdır. Özellikle çiçeklerinden dolayı park ve bahçelerde grup veya soliter olarak kullanılır.
Resim 2: Viburnum bitkisinin peyzajda kullanımı
Yoğun yapraklanma gösteren türler çit, perde ve bordür bitki olarak kullanılır. Ayrıca yamaçların tespitinde, oto yol refüjlerinde ve kuş konukçusu olarak da kullanılır.
5. Önemli Türleri
Viburnum opulus ( Adi kartopu ); Avrupa ve Kuzey Afrika’da doğal olarak yaşar. Yazın yeşil, çalı formundaki bitkilerdir. Ülkemizde Marmara Bölgesi’ nde doğal olarak yaşar. Dikine büyüyen bir forma sahiptir ve 3–4 m boy yapar. Yaprakları uzun yumurta biçiminde, 10–12 cm uzunluğunda ve kenarları sık dişlidir. Çiçekleri şemsiyemsi, bileşik salkım kuruluşunda, 10 cm çapındadır. Çiçekler mayıs-haziran ayında açar ve beyaz renklidir.
Resim 3: Viburnum opulus genel görünüşü ve çiçeklerin görünüşü
Humuslu ve asidik toprakları sever. Ağır killi, rutubetli ıslak topraklar ile tuzlu topraklar ve sahil arazide yetişmeye uygundur. Kireçli topraklardan ise kaçınır. Nemli iklim bölgelerinden hoşlanır ve soğuk iklim şartlarına dayanıklıdır. Donlara az duyarlıdır. Ülkemizde en çok tanınan kültür formu V. opulus “Sterile” dir. Çiçekleri daha büyük ve çok miktarda açar.
Viburnum tinus ( Defne kartopu ); ülkemizde en çok tanınan türlerden biridir.
Güneydoğu Avrupa’ da doğal olarak yaşar. Her dem yeşil çalı formunda bitkilerdir. Yaprakları 3–4 cm uzunluğunda, uzunca yumurta biçimindedir. Çiçekleri erken ilkbaharda açar ve beyaz renklidir. Meyveleri seyrek üzümsü meyve durumunda, mavi renkli, daha sonra siyaha yakın renk alır.
Üretilmelerinde tohum ve çelikle üretim yöntemleri kullanılır. Tohumların çimlenmesi yavaştır. Bunun için tohumlar tam olgunlaşmadan toplanıp hemen ekilir. Tam olgunlaşan tohumlar ekilirse çimlenme 18 ayda gerçekleşir. Üretim yöntemleri her dem yeşil türlerle, yazın yeşil türler arasında farklılık gösterir.
Bazen bu türlerin içinde bile üretim farklılıkları görülür. Bu nedenle ülkemizde en çok tanınan V. opolus ve V. tinus’ un üretimlerinden bahsedeceğiz.
V. opulus mayıs ayında hazırlanan yumuşak çeliklerle sisleme altında köklendirilir. Çelikler köklendikten sonra kışı geçirmek üzere soğuk yastıklara alınır ve ilkbaharda açık araziye dikilir.
V. tinus değişik zamanlarda alınan çeliklerle üretilir. Haziran ayında o yıl ki sürgünlerden 6-7,5 cm uzunluğunda hazırlanan çeliklerin diplerine yara açılarak % 8’ lik toz IBA ile muamele edilir ve soğuk yastıklara dikilir. Dikimden yaklaşık 2 hafta sonra % 90 ve üzerinde köklenme görülür. Köklenen çelikler ekim ayına kadar pişkinleşirler ve 25x25 cm mesafelerle açık araziye şaşırtılır. Bu dönemde alınan çelikler ayrıca alçak tünellerde de köklendirilebilir. Ancak bunlara yaralama yapmaya gerek yoktur. Bu yöntemde köklenme oranı % 70 civarındadır.
Diğer bir yöntem ise eylül ayında 12,5 cm uzunluğunda hazırlanan yarı odunsu çelikler % 8’ lik toz IBA ile muamele edilerek 2 kısım peat ve 1 kısım kum karışımı ile soğuk yastıklara dikilir. Çelikler üzerinde çiçek gözü varsa koparılır. Nisan ayında % 85–95 oranında köklenme elde edilir. Köklenen çelikler açık araziye 25x25 cm mesafelerle şaşırtılarak geliştirilir.
3. Ekolojik İstekleri
Türler arasında ekolojik istekleri arasında da farklılıklar görülür. Her türün istekleri ayrıca verilecektir.
4. Peyzajda Kullanımı
Kirli hava şartlarına dayanıklıdır. Özellikle çiçeklerinden dolayı park ve bahçelerde grup veya soliter olarak kullanılır.
Resim 2: Viburnum bitkisinin peyzajda kullanımı
Yoğun yapraklanma gösteren türler çit, perde ve bordür bitki olarak kullanılır. Ayrıca yamaçların tespitinde, oto yol refüjlerinde ve kuş konukçusu olarak da kullanılır.
5. Önemli Türleri
Viburnum opulus ( Adi kartopu ); Avrupa ve Kuzey Afrika’da doğal olarak yaşar. Yazın yeşil, çalı formundaki bitkilerdir. Ülkemizde Marmara Bölgesi’ nde doğal olarak yaşar. Dikine büyüyen bir forma sahiptir ve 3–4 m boy yapar. Yaprakları uzun yumurta biçiminde, 10–12 cm uzunluğunda ve kenarları sık dişlidir. Çiçekleri şemsiyemsi, bileşik salkım kuruluşunda, 10 cm çapındadır. Çiçekler mayıs-haziran ayında açar ve beyaz renklidir.
Resim 3: Viburnum opulus genel görünüşü ve çiçeklerin görünüşü
Humuslu ve asidik toprakları sever. Ağır killi, rutubetli ıslak topraklar ile tuzlu topraklar ve sahil arazide yetişmeye uygundur. Kireçli topraklardan ise kaçınır. Nemli iklim bölgelerinden hoşlanır ve soğuk iklim şartlarına dayanıklıdır. Donlara az duyarlıdır. Ülkemizde en çok tanınan kültür formu V. opulus “Sterile” dir. Çiçekleri daha büyük ve çok miktarda açar.
Viburnum tinus ( Defne kartopu ); ülkemizde en çok tanınan türlerden biridir.
Güneydoğu Avrupa’ da doğal olarak yaşar. Her dem yeşil çalı formunda bitkilerdir. Yaprakları 3–4 cm uzunluğunda, uzunca yumurta biçimindedir. Çiçekleri erken ilkbaharda açar ve beyaz renklidir. Meyveleri seyrek üzümsü meyve durumunda, mavi renkli, daha sonra siyaha yakın renk alır.
Resim 4: Viburnum tinus genel görünüşü ve çiçeklerin görünüşü
Aktif kirece dayanıklıdır. Ağır killi, hafif asidik ve tuzlu topraklar ile sahil arazilerde yetişmeye uygundur. Nemli ve kışları ılıman geçen yerleri sever. Soğuğa fazla dayanıklı değildir, donlara duyarlıdır.
Aktif kirece dayanıklıdır. Ağır killi, hafif asidik ve tuzlu topraklar ile sahil arazilerde yetişmeye uygundur. Nemli ve kışları ılıman geçen yerleri sever. Soğuğa fazla dayanıklı değildir, donlara duyarlıdır.
Resim 5: Viburnum tinus’ ta meyvelerin ve olgunlaşmış meyvelerin görünüşü
Birçok kültür formu elde edilmiştir. Bunlardan en önemlileri şunlardır;
V. tinus “Eve Price”, çiçekleri pembe renkli
V. tinus “Purpureum”, yaprakları koyu renkli
V. tinus “Variegatum”, yaprakları sarı alacalı renkli formudur.
Viburnum japonicum (Japon kartopu); her dem yeşil, yaprakları karşılıklı dizilişte, yumurta biçimindedir. Yapraklar parlak koyu, mavi yeşil renkli, derimsi, 10-15 cm uzunluğunda 7-8 cm genişliğinde ve yaprak kenarları hafif ondülelidir. Meyveler kırmızı renkli, çilek meyve olup yazın geç olgunlaşır.
Resim 6: Viburnum japonicum genel görünüşü ve meyvelerin görünüşü
Resim 7: Viburnum japonicum çiçeklerin görünüşü ve yaprakların görünüşü
Pek çok toprak çeşidine uyum sağlamakla birlikte zengin, derin, iyi drenajlı ve asidik toprakları tercih eder. Ilıman iklimde iyi gelişir. Soğuk iklimlerde yapraklarını tamamen kaybeder. Don olayının sık olduğu yerlerde yetiştirilmeleri güçtür.
Viburnum orientalis ( Doğu kartopu ); yapraklar 7–12 cm uzunluğunda, yaz yeşili, yuvarlakça, üç dilimli, yaprak tabanı az çok derin, yürek görünüşünde ve alt yüzündeki damarlar tüylüdür. Meyveler önce koyu kırmızı olup, daha sonra siyaha yakın renk alır. Mayıs-haziran ayında açan çiçekler beyaz renkli ve şemsiyemsi salkım kuruluşundadır.
Birçok kültür formu elde edilmiştir. Bunlardan en önemlileri şunlardır;
V. tinus “Eve Price”, çiçekleri pembe renkli
V. tinus “Purpureum”, yaprakları koyu renkli
V. tinus “Variegatum”, yaprakları sarı alacalı renkli formudur.
Viburnum japonicum (Japon kartopu); her dem yeşil, yaprakları karşılıklı dizilişte, yumurta biçimindedir. Yapraklar parlak koyu, mavi yeşil renkli, derimsi, 10-15 cm uzunluğunda 7-8 cm genişliğinde ve yaprak kenarları hafif ondülelidir. Meyveler kırmızı renkli, çilek meyve olup yazın geç olgunlaşır.
Resim 6: Viburnum japonicum genel görünüşü ve meyvelerin görünüşü
Resim 7: Viburnum japonicum çiçeklerin görünüşü ve yaprakların görünüşü
Pek çok toprak çeşidine uyum sağlamakla birlikte zengin, derin, iyi drenajlı ve asidik toprakları tercih eder. Ilıman iklimde iyi gelişir. Soğuk iklimlerde yapraklarını tamamen kaybeder. Don olayının sık olduğu yerlerde yetiştirilmeleri güçtür.
Viburnum orientalis ( Doğu kartopu ); yapraklar 7–12 cm uzunluğunda, yaz yeşili, yuvarlakça, üç dilimli, yaprak tabanı az çok derin, yürek görünüşünde ve alt yüzündeki damarlar tüylüdür. Meyveler önce koyu kırmızı olup, daha sonra siyaha yakın renk alır. Mayıs-haziran ayında açan çiçekler beyaz renkli ve şemsiyemsi salkım kuruluşundadır.
Resim 8: Viburnum orientalis’ te çiçeklerin ve olgunlaşmış meyvelerin görünüşü
Rutubetli, humuslu ve asidik toprakları sever, kireçten hoşlanmaz. Ilıman ve nemli iklimleri sever. Soğuk iklim şartlarında kışın korunmaya ihtiyaç duyar. Donlara duyarlıdır. Viburnum plicatum ( Tüylü kartopu ); yaz yeşili yaprakları 4–10 cm uzunluğunda, lopsuz, tüylü damarlı, geniş, oval, kenarları kertik dişlidir. Önceleri kırmızı olan meyveler daha sonra siyah bir renk alır ve sonbaharda olgunlaşır. Çiçekleri beyaz renklidir ve mayıshaziran ayında açar. Çiçekler 8–10 cm çapında top görünüşünde ve dal boyunca sıralanmış şemsiyemsi kuruluş şeklindedir.
Resim 9: Viburnum plicatum da çiçeklerin ve olgunlaşmış meyvelerin görünüşü
Birçok toprak türüne uyumlu olmakla birlikte en iyi gelişmeyi humuslu ve asidik topraklar ile derin, zengin ve verimli topraklarda gösterir. Ilıman ve nemli topraklardan hoşlanır. Soğuk iklim şartlarına dayanıklıdır. -25 0C sıcaklara kadar dayanır.
6. Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Kırmızı örümcek ve genç sürgünlerde yaprak bitleri bitkiye zarar verir. Bunun yanı sıra yaprak yanıklığı, kara leke, külleme gibi hastalıklar da görülür.
Rutubetli, humuslu ve asidik toprakları sever, kireçten hoşlanmaz. Ilıman ve nemli iklimleri sever. Soğuk iklim şartlarında kışın korunmaya ihtiyaç duyar. Donlara duyarlıdır. Viburnum plicatum ( Tüylü kartopu ); yaz yeşili yaprakları 4–10 cm uzunluğunda, lopsuz, tüylü damarlı, geniş, oval, kenarları kertik dişlidir. Önceleri kırmızı olan meyveler daha sonra siyah bir renk alır ve sonbaharda olgunlaşır. Çiçekleri beyaz renklidir ve mayıshaziran ayında açar. Çiçekler 8–10 cm çapında top görünüşünde ve dal boyunca sıralanmış şemsiyemsi kuruluş şeklindedir.
Resim 9: Viburnum plicatum da çiçeklerin ve olgunlaşmış meyvelerin görünüşü
Birçok toprak türüne uyumlu olmakla birlikte en iyi gelişmeyi humuslu ve asidik topraklar ile derin, zengin ve verimli topraklarda gösterir. Ilıman ve nemli topraklardan hoşlanır. Soğuk iklim şartlarına dayanıklıdır. -25 0C sıcaklara kadar dayanır.
6. Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Kırmızı örümcek ve genç sürgünlerde yaprak bitleri bitkiye zarar verir. Bunun yanı sıra yaprak yanıklığı, kara leke, külleme gibi hastalıklar da görülür.