Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Plantae
Bölüm: Pinophyta
Sınıf: Pinopsida
Takım: Pinales
Familya: Pinaceae
Cins: Cedrus
1.Sedir Bitkisinin Genel Özelikleri
Boylu orman ağacıdır. Yaz, kış yeşil, geniş taçlı, kısa ve uzun sürgünleri olan 20 – 50 m kadar boylanabilen ağaçlardır. Gövde kabuğu koyu gri renklidir. Dolgun ve düzgün gövde yaparlar. Gövdesi yaşlandıkça çatlaklar artmaktadır. İğne yaprakları üç köşeli, birçok yaprak kısa sürgünler ucunda rozet biçiminde bir araya gelmiştir. Uzun sürgünlerde ise tek tek bulunur. Yaprak uçları sivri ve serttir. Sedirler tek evcikli olup çiçekler, kısa sürgünün ucunda tek olarak yer alır. Erkek çiçekler silindir biçiminde 5 cm boyunda, yukarı doğrudur. Dişi çiçekler ise yumurta şeklinde, kırmızımsı 1-2 cm uzunluğunda, yuvarlak ve pulludur. Kozalaklar 26 ayda olgunlaşır ve sürgünler üzerinde dikine durur.
2. Sedir Üretimi
Tohum, çelik ve aşı ile üretilirler.
Sedirler genellikle tohumla üretilir. En iyi tohum Cedrus atlantica’ dan elde edilir. Tohumları yağlıdır, bu nedenle fazla saklanamaz. Tohumlar ilkbahar veya sonbaharda kolaylıkla çimlenir. Tohumlarda dinlenme yoktur. Ancak ekimden birkaç saat önce ıslatma, çimlenmeyi kolaylaştırır. Mavi renkli çeşitlerden alınan tohumlardan her zaman aynı renk bitki elde edilmez. Tohumlarda açılım olur. Genellikle tohumlar, ekimden 15 – 20 gün sonra çimlenir. Çelikle üretimi zordur. Çelikler ancak yaz sonu, sonbahar aylarında alınırsa az sayıda köklenme olur.
Sedirler yandan kertikli aşı yapılarak da üretilebilmektedirler. Anaç olarak genellikle Cedrus deodora kullanılır. Tohumdan yetiştirilmiş iki yaşındaki bitkiler anaç olarak kullanılır. Aşı kalemi bir yıllık sürgünlerden alınır. Aşı yapıldıktan sonra 19 – 20 0 C’lik sıcaklıkta tutmak aşıların tutma oranını artırmaktadır. 7 – 9 haftada kallus oluşumu görülür. 2 – 4 yıl sonra bitkiler satılabilecek duruma gelir.
3.Sedir Bitkisinin Ekolojik İstekleri
Akdeniz ikliminin ağacıdır. Güneşli yerleri severler. Kumlu, killi, kireçli topraklarda yetişebilirler. Sürekli nemden hoşlanmazlar. Uzun süreli donlara karşı dayanıklı değildirler.
4.Sedir Bitkisinin Peyzajda Kullanımı
Çok dekoratif bir türdür. Rüzgâra, kirli hava şartlarına ve kent iklimine dayanıklıdır. Park ve bahçelerde tek olarak kullanılır.
5.Sedir Bitkisinin Önemli Türleri
�� Cedrus atlantica: Atlas sediri
Toros sedirinden ayrılan en önemli özelliği, sürgünlerin fazla tüylü ve iğne yapraklarının kısa ve fazla sayıda olmasıdır. Kozalakları parlak açık kahverengi, 5-7 cm uzunlukta ve uç kısmı içeriye doğru basıktır. Tohum ince ve köşeli kanatlıdır. Kozalak pulları içinde ikişer adet bulunur. Tohumlar ekim, aralık gibi olgunlaşır. Rutubetli ve derin toprakları sever. Donlara duyarlıdır. Sıcak Akdeniz ikliminden hoşlanır, ışığı sever.
2.1.JPG)
Fotoğraf 1: Atlas sediri
Tohumla üretimi yapılır. Tohum katlanmalıdır. Bunun yanında yarma ve yanaştırma aşı yapılmaktadır. Çok dekoratif bir türdür. Rüzgâra, kirli hava şartlarına ve kent iklimine dayanıklıdır. Park ve bahçelerde tek olarak kullanılır.
�� Cedrus deodora : Himalaya sediri
Batı Himalayalar’da doğal olarak yetişir. 50 m boy, 3 m çap yapabilir. Yeşil veya mavi yeşil iğne yaprakları 3-5 cm uzunluğundadır. Yaprakların 30 -35 adedi bir aradadır. Sedirler içinde iğne yaprakları en uzun ve kozalakları en büyük olanıdır.
2.2.JPG)
Fotoğraf 2: Kozalakları
Yapraklar aşağıya doğru sarkmıştır ki bu özellik de Cedrus deodora’ yı diğer türlerden ayırır. Kozalaklar 8 – 12 cm uzunluğunda olup ilk önce mavimsi daha sonra olgunlaştıkça kırmızı renktedir. Tepe sürgünü aşağıya doğru sarkar. Piramidal bir gövdeye sahiptir. Soğuklara karşı hassastır. -6 0 C’de dokularda don zararı başlar. Yazları serin ve sıcak deniz ikliminden hoşlanır. Işık – yarı gölge ağacıdır. Kuru ve kireçli topraklarda gelişimi yavaş olur. Hava nispi neminin düşük olduğu yerlerde iyi gelişemez. Nemli ortamlardan hoşlanır.
2.3.JPG)
2.3-2.JPG)
Fotoğraf 3: Himalaya sediri ve sürgün yapısı
Tohumla üretimi esastır. Kültür çeşitleri aşı ile üretilir. Aşı olarak yarma ve yanaştırma aşı yapılır. Tohumların sonbaharda hemen ya da katlandıktan sonra ilkbaharda ekimi yapılır. Park ve bahçelerde tek veya grup hâlinde kullanılır. Rüzgâra karşı emniyet şeridi olarak kullanılır. Atmosferik kirliliğe karşı dayanıklıdır.
�� Cedrus libani: Lübnan sediri
Doğal olarak Lübnan ve Toroslar’ da yetişmektedir. Ülkemizde özellikle Güney Anadolu Bölgesinde yayılım göstermektedir. 40 m boy, 2 m çap yapabilmektedir. Cedrus libani’ nin 1000 yaşında olanları tespit edilmiştir.
�� Cedrus deodora : Himalaya sediri
Batı Himalayalar’da doğal olarak yetişir. 50 m boy, 3 m çap yapabilir. Yeşil veya mavi yeşil iğne yaprakları 3-5 cm uzunluğundadır. Yaprakların 30 -35 adedi bir aradadır. Sedirler içinde iğne yaprakları en uzun ve kozalakları en büyük olanıdır.
2.2.JPG)
Fotoğraf 2: Kozalakları
Yapraklar aşağıya doğru sarkmıştır ki bu özellik de Cedrus deodora’ yı diğer türlerden ayırır. Kozalaklar 8 – 12 cm uzunluğunda olup ilk önce mavimsi daha sonra olgunlaştıkça kırmızı renktedir. Tepe sürgünü aşağıya doğru sarkar. Piramidal bir gövdeye sahiptir. Soğuklara karşı hassastır. -6 0 C’de dokularda don zararı başlar. Yazları serin ve sıcak deniz ikliminden hoşlanır. Işık – yarı gölge ağacıdır. Kuru ve kireçli topraklarda gelişimi yavaş olur. Hava nispi neminin düşük olduğu yerlerde iyi gelişemez. Nemli ortamlardan hoşlanır.
2.3.JPG)
2.3-2.JPG)
Fotoğraf 3: Himalaya sediri ve sürgün yapısı
Tohumla üretimi esastır. Kültür çeşitleri aşı ile üretilir. Aşı olarak yarma ve yanaştırma aşı yapılır. Tohumların sonbaharda hemen ya da katlandıktan sonra ilkbaharda ekimi yapılır. Park ve bahçelerde tek veya grup hâlinde kullanılır. Rüzgâra karşı emniyet şeridi olarak kullanılır. Atmosferik kirliliğe karşı dayanıklıdır.
�� Cedrus libani: Lübnan sediri
Doğal olarak Lübnan ve Toroslar’ da yetişmektedir. Ülkemizde özellikle Güney Anadolu Bölgesinde yayılım göstermektedir. 40 m boy, 2 m çap yapabilmektedir. Cedrus libani’ nin 1000 yaşında olanları tespit edilmiştir.
2.4.JPG)
Fotoğraf 4: Genel görünüşü
Taç yapısı gençken piramit, yaşlı hâlde iken yayvan ve şemsiye şeklindedir. Genç dallar hafifçe yukarı doğru, yaşlı dallar ise yatay olarak gelişim gösterir. Yan dallar bol ve kısadır. Yaprakları koyu yeşil, sert, ucu sivri 1,5 – 3,5 cm uzunluğundadır. 30 – 40 adedi bir rozette bulunur.
2.5.JPG)
2.5-2.JPG)
2.4.JPG){kind=link}
Fotoğraf 5: Lübnan sedirinin kozalak ve sürgün yapısı
Yapraklar kısa sürgünde demetler hâlinde, uzun sürgünde ise tek tek bulunur. Kozalaklar 8 -10 cm uzunluğunda 4 cm çapındadır. Sıcaklık isteği fazladır. Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde bulunur. Yağış ve fazla rutubeti sevmez. Soğuğa ve yaz kuraklığına dayanıklıdır. Işık, yarı gölge ağacıdır.
Tohum ile üretimi esastır. Yarma ve yanaştırma aşı ile de üretilebilir. Rüzgâra dayanıklı, kirliliğe karşı hassastır.
6. Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Yaprak biti, kabuklu bit, kın kanatlılar en çok görülen zararlılardır. Karaleke ise görülen hastalıktır.