Dünya üzerindeki nadir doğal ormanlarının bir bölümü de ülkemizin güneyindedir. Fıstık çamı ile birlikte Akdeniz'in doğal peyzajını karakterize eder. Türkülere konu olmuş inceliği, uzun boyu (30-35 m) ve koyu yeşil yaprak dokusu ile uzaklardan dikkati çeker. Ülkemizde 599 hektar saf servi ormanı bulunmaktadır. Küçük bir futbol topuna benzeyen kozalakları ve birbiri örtecek şekilde üst üste yerleşmiş pul yaprakları ile diğer iğne yapraklılardan farklıdır. Türkiye'de doğal olarak yetişen alt türü Dallı servidir. (C.sempervirens var. Horizontalis, N).
1.CUPRESSUS (SERVİ) YETİŞTİRİCİLİĞİ
Cupressaceae familyası (servigiller), geniş bir yayılım gösterir. Yaprağını dökmez. Yapraklar dallar üzerinde yer alır. Genç yapraklar iğne, sonraki yapraklar pul şeklindedir. Memleketimizde 3 cins ve 10 tür servi doğal olarak yetişmektedir.
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Plantae
Bölüm: Pinophyta
Sınıf: Pinopsida
Takım: Pinales
Familya: Cupressaceae
Cins: Cupressus
Cupressaceae familyası (servigiller), geniş bir yayılım gösterir. Yaprağını dökmez. Yapraklar dallar üzerinde yer alır. Genç yapraklar iğne, sonraki yapraklar pul şeklindedir. Memleketimizde 3 cins ve 10 tür servi doğal olarak yetişmektedir.
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Plantae
Bölüm: Pinophyta
Sınıf: Pinopsida
Takım: Pinales
Familya: Cupressaceae
Cins: Cupressus
1.1.Genel Özellikleri
Doğal olarak Akdeniz bölgesinden Himalaya’lara kadar olan bölgede yetişmektedir. Yaz kış yeşildirler. Ülkemizde özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde yayılış gösterir. Bu cinsin 12 kadar türü ve bunların çeşitli varyeteleri vardır. Yaz - kış yeşil dekoratif renk ve form özellikleri olan bitkilerdir. Ağaç ve ağaççık formundadır. Formların alt kısımları yuvarlak, dar veya geniş piramidal, yuvarlak çalımsı, sütun şeklinde veya sarkıcı olabilir. Yapraklar ilk çıkışta iğne daha sonra pul şeklindedir. Pul yapraklarda stoma çizgileri yoktur. Yapraklar orta kısımlarda reçine bezleri taşır. Serviler tek evciklidirler. Erkek ve dişi çiçekler farklı dallarda bulunur. Erkek çiçekler uzunca silindirik ve küçüktür. Dişi çiçekler haç şeklinde karşılıklı dizilmiş ve her birinde birçok tohum taslağı bulunan çok sayıda kozalak pullarından oluşur. Kozalakları odunsu, yuvarlak ( 1,5 – 4 cm çapında ) , 6 -12 pul ihtiva eder, her pulun altında 30 – 40 tohum bulunur. Tohumlar ikinci yıl olgunlaşır. Kozalak pulları kalkan şeklinde olup kozalağın ortasında bir noktaya bağlanır. Her bir kozalak pulunun altında çok sayıda tohum bulunur. Tohumlar sert kabukludur.
1.2.Üretimi
Tohum ve çelikle olmaktadır. Tohumlar dinlenmeye bırakılmalıdır. + 4 derecede 1–2 ay katlanmalıdır. Ekimden iki üç hafta sonra çimlenme başlar. Boyları yaklaşık 5 cm olunca şaşırtılmalıdır. Şaşırtma sırasında özellikle Cupressus macrocarpaya dikkat edilmelidir. Şaşırtmaya karşı hassastır.
Çelikle üretimde şubat ayında alınan çeliklerde iyi bir köklenme elde edilir. IBA uygulaması yapılırsa köklenme oranı artmaktadır. Çok kıymetli kültür formları ise, ilkbaharda çöğür anaçlar üzerine yandan kertikli aşı ile de üretilmektedir.
1.3.Ekolojik İstekleri
Orta derecede ışık ister. Toprak ve hava nemi bakımından seçici değildir. Toprak isteği bakımından seçici değildirler. Gevşek, kumlu, kireçli topraklarda güzel yetişir. Soğuk iklimlere karşı hassastır. Ege ve Akdeniz bölgesinde rahatlıkla yetişmekte olup Marmara bölgesinin bir kısmında yetişmektedir.
1.4.Peyzajda Kullanımı
Eski çağlardan beri çok kullanılan bir bitkidir. Ülkemizde özellikle mezarlıklarda kullanılmaktadır. Ayrıca rüzgâr kıran ve yol ağaçlandırmasında rahatlıkla kullanılmaktadır.
1.5.Önemli Türleri
Cupressus sempervirens: Adi Servi, Hakiki Servi
Akdeniz ve Ege’ de yetişmekte olup doğal olarak Kıbrıs ve Girit adalarında yer almaktadır. 25 m boylanabilmektedir. Sütun formludur. Gövde iri kahverengi, dallar sık, dalcıklar ince ve dört köşelidir. Pul yaprakları koyu yeşil, yumurta biçiminde karşılıklı dizilmiştir. Yapraklarda yağ bezi bulunduğundan ezildiklerinde hoş bir koku çıkarırlar. Kozalakları 2–3 cm çapında kısa dalların ucunda sarkık olarak bulunur. Kozalakların rengi açık kahvedir. Her kozalakta 8–10 pul bulunur. Kuru, kumlu, kireçli topraklarda, nispi nemi düşük yerlerde yetişebilmektedir. Tuza karşı dayanıklıdırlar. Fazla seçici değildirler. Çok soğuklardan zarar görürler. Tohum ve çelikle üretilirler.
+1.1.JPG)
+1.1-2.jpg)
+1.1-3.JPG)
Resim 1. 1: Cupressus sempervirens
Cupressus arizonica: Arizona Servisi
Kuzey Amerika’ da doğal olarak yetişmektedir. 25 m boylanabilmektedir. Düzgün piramit formlu bir ağaçtır. Gövdesi kırmızı kahverengidir. Bitki yaşlandıkça gövde kabukları uzun şeritler hâlinde ayrılır. Dallar koyu kahverengi ve gövdeye horizantal olarak çıkmaktadır. Yaprakları pul şeklinde, mavimsi- yeşil renklidir. Pulların sivri bir çıkıntısı vardır. Renk özelliği ile dikkat çekicidir. Kozalakları koyu kırmızı kahverengi olup, mavi halkaları vardır. Dekoratif bir ağaçtır. Diğer servilere göre soğuğa daha dayanıklıdır. Kireçli topraklarda iyi bir gelişim göstermektedir.
+1.2.JPG)
+1.2-2.JPG)
+1.2-3.JPG)
Resim 1. 2 : Cupressus arizonica
Cupressus macrocarpa: Monteri Servisi
Kuzey Amerika’nın güney kesiminde yetişmektedir. Ülkemizde de yetişebilmektedir. İyi drenajlı ve verimli toprakları sever. Fakir topraklara uyum sağlar. Tuzlu ve sahil topraklarında da yetişmektedir. Şiddetli donlardan zarar görür. Ilıman iklimde güzel yetişmektedir. Işığı sever. Dik yapılı ağaçtır. Budamaya yatkındır. Budanarak şekil verilebilir. Hızlı büyür. Kök sıkışıklığından hoşlanmaz. Tohum ve çelikle üretilebilir. Tek tek park ve bahçelerde kullanılır. Bunun yanında çit bitkisi olarak da kullanılmaktadır. Özellikle cup. mac. “ Goldcrest” yapraklarının sarı oluşu nedeniyle çok kullanılmaktadır.
+1.3.JPG)
+1.3-2.JPG)
Resim 1.3: Cupressus macrocarpa “Goldcrest” ve Cupressus macrocarpa
1.6. Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Kabuklu bit, yaprak biti, kırmızı örümcek, kın kanatlılar en çok görülen zararlılardır. Kök çürüklüğü ise görülen hastalıklardandır.
Doğal olarak Akdeniz bölgesinden Himalaya’lara kadar olan bölgede yetişmektedir. Yaz kış yeşildirler. Ülkemizde özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde yayılış gösterir. Bu cinsin 12 kadar türü ve bunların çeşitli varyeteleri vardır. Yaz - kış yeşil dekoratif renk ve form özellikleri olan bitkilerdir. Ağaç ve ağaççık formundadır. Formların alt kısımları yuvarlak, dar veya geniş piramidal, yuvarlak çalımsı, sütun şeklinde veya sarkıcı olabilir. Yapraklar ilk çıkışta iğne daha sonra pul şeklindedir. Pul yapraklarda stoma çizgileri yoktur. Yapraklar orta kısımlarda reçine bezleri taşır. Serviler tek evciklidirler. Erkek ve dişi çiçekler farklı dallarda bulunur. Erkek çiçekler uzunca silindirik ve küçüktür. Dişi çiçekler haç şeklinde karşılıklı dizilmiş ve her birinde birçok tohum taslağı bulunan çok sayıda kozalak pullarından oluşur. Kozalakları odunsu, yuvarlak ( 1,5 – 4 cm çapında ) , 6 -12 pul ihtiva eder, her pulun altında 30 – 40 tohum bulunur. Tohumlar ikinci yıl olgunlaşır. Kozalak pulları kalkan şeklinde olup kozalağın ortasında bir noktaya bağlanır. Her bir kozalak pulunun altında çok sayıda tohum bulunur. Tohumlar sert kabukludur.
1.2.Üretimi
Tohum ve çelikle olmaktadır. Tohumlar dinlenmeye bırakılmalıdır. + 4 derecede 1–2 ay katlanmalıdır. Ekimden iki üç hafta sonra çimlenme başlar. Boyları yaklaşık 5 cm olunca şaşırtılmalıdır. Şaşırtma sırasında özellikle Cupressus macrocarpaya dikkat edilmelidir. Şaşırtmaya karşı hassastır.
Çelikle üretimde şubat ayında alınan çeliklerde iyi bir köklenme elde edilir. IBA uygulaması yapılırsa köklenme oranı artmaktadır. Çok kıymetli kültür formları ise, ilkbaharda çöğür anaçlar üzerine yandan kertikli aşı ile de üretilmektedir.
1.3.Ekolojik İstekleri
Orta derecede ışık ister. Toprak ve hava nemi bakımından seçici değildir. Toprak isteği bakımından seçici değildirler. Gevşek, kumlu, kireçli topraklarda güzel yetişir. Soğuk iklimlere karşı hassastır. Ege ve Akdeniz bölgesinde rahatlıkla yetişmekte olup Marmara bölgesinin bir kısmında yetişmektedir.
1.4.Peyzajda Kullanımı
Eski çağlardan beri çok kullanılan bir bitkidir. Ülkemizde özellikle mezarlıklarda kullanılmaktadır. Ayrıca rüzgâr kıran ve yol ağaçlandırmasında rahatlıkla kullanılmaktadır.
1.5.Önemli Türleri
Cupressus sempervirens: Adi Servi, Hakiki Servi
Akdeniz ve Ege’ de yetişmekte olup doğal olarak Kıbrıs ve Girit adalarında yer almaktadır. 25 m boylanabilmektedir. Sütun formludur. Gövde iri kahverengi, dallar sık, dalcıklar ince ve dört köşelidir. Pul yaprakları koyu yeşil, yumurta biçiminde karşılıklı dizilmiştir. Yapraklarda yağ bezi bulunduğundan ezildiklerinde hoş bir koku çıkarırlar. Kozalakları 2–3 cm çapında kısa dalların ucunda sarkık olarak bulunur. Kozalakların rengi açık kahvedir. Her kozalakta 8–10 pul bulunur. Kuru, kumlu, kireçli topraklarda, nispi nemi düşük yerlerde yetişebilmektedir. Tuza karşı dayanıklıdırlar. Fazla seçici değildirler. Çok soğuklardan zarar görürler. Tohum ve çelikle üretilirler.
+1.1.JPG)
+1.1-2.jpg)
+1.1-3.JPG)
Resim 1. 1: Cupressus sempervirens
Cupressus arizonica: Arizona Servisi
Kuzey Amerika’ da doğal olarak yetişmektedir. 25 m boylanabilmektedir. Düzgün piramit formlu bir ağaçtır. Gövdesi kırmızı kahverengidir. Bitki yaşlandıkça gövde kabukları uzun şeritler hâlinde ayrılır. Dallar koyu kahverengi ve gövdeye horizantal olarak çıkmaktadır. Yaprakları pul şeklinde, mavimsi- yeşil renklidir. Pulların sivri bir çıkıntısı vardır. Renk özelliği ile dikkat çekicidir. Kozalakları koyu kırmızı kahverengi olup, mavi halkaları vardır. Dekoratif bir ağaçtır. Diğer servilere göre soğuğa daha dayanıklıdır. Kireçli topraklarda iyi bir gelişim göstermektedir.
+1.2.JPG)
+1.2-2.JPG)
+1.2-3.JPG)
Resim 1. 2 : Cupressus arizonica
Cupressus macrocarpa: Monteri Servisi
Kuzey Amerika’nın güney kesiminde yetişmektedir. Ülkemizde de yetişebilmektedir. İyi drenajlı ve verimli toprakları sever. Fakir topraklara uyum sağlar. Tuzlu ve sahil topraklarında da yetişmektedir. Şiddetli donlardan zarar görür. Ilıman iklimde güzel yetişmektedir. Işığı sever. Dik yapılı ağaçtır. Budamaya yatkındır. Budanarak şekil verilebilir. Hızlı büyür. Kök sıkışıklığından hoşlanmaz. Tohum ve çelikle üretilebilir. Tek tek park ve bahçelerde kullanılır. Bunun yanında çit bitkisi olarak da kullanılmaktadır. Özellikle cup. mac. “ Goldcrest” yapraklarının sarı oluşu nedeniyle çok kullanılmaktadır.
+1.3.JPG)
+1.3-2.JPG)
Resim 1.3: Cupressus macrocarpa “Goldcrest” ve Cupressus macrocarpa
1.6. Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Kabuklu bit, yaprak biti, kırmızı örümcek, kın kanatlılar en çok görülen zararlılardır. Kök çürüklüğü ise görülen hastalıklardandır.
Kaynak :OGM-Megep